Rối loạn stress sau chấn thương

Hiện nay, ngày càng có nhiều người phải tiếp xúc với các sang chấn trong môi trường sống xung quanh như bạo lực trong xã hội (bị tấn công, bị cưỡng hiếp...), bạo lực trong gia đình (bị đánh đập, hành hạ...), thảm họa thiên nhiên (động đất, lũ lụt, núi lửa...) và các thảm họa do con người gây ra (chiến tranh, tai nạn xe cộ, tai nạn máy bay, cháy nhà, khủng bố...) với nỗi khủng khiếp và sợ hãi. Nạn nhân khi tiếp xúc với các sang chấn này có thể bị một số  rối loạn tâm thần, mà rối loạn stress sau chấn thương (PTSD) là dạng thường gặp trong trường hợp này.

Xuất hiện ngày càng nhiều trong đời sống dân sự

PTSD là một loại rối loạn lo âu xuất hiện muộn và dai dẳng xảy ra ở những người đã từng trải qua hay chứng kiến một sang chấn cực nặng.

Đầu tiên đa số các trường hợp này được ghi nhận ở các quân nhân tham gia chiến tranh như cuộc nội chiến Mỹ, thế chiến 1 và 2. Tuy nhiên tên gọi PTSD chính thức được ra đời vào năm 1980 sau khi các bác sĩ tâm thần Mỹ nghiên cứu nhiều về một loại rối loạn tâm thần  gọi là “ Hội chứng sau Việt Nam”  xuất hiện ở khoảng 700.000 cựu binh Mỹ đã từng tham  chiến tại Việt Nam. Ngoài ra người ta cũng nhận thấy rằng hội chứng này xuất hiện ngày càng nhiều trong đời  sống dân sự sau các tai họa như bị cưỡng hiếp, tai nạn xe hay máy bay, lũ lụt, động đất hay khủng bố mà sự kiện khủng khiếp ngày 11-9 vừa qua tại Mỹ là một thí dụ điển hình.

TPHCM: Tỉ lệ mắc PTSD trong nhóm nguy cơ cao là 6%

Ở Mỹ, PTSD xuất hiện ở khoảng 1% – 3%  trong nhóm dân chúng bình thường và 5% – 75% trong nhóm nguy cơ cao (thí dụ như binh lính tham gia chiến đấu, người dân sống trong vùng chiến sự...). Ở TPHCM, tỉ lệ này trong nhóm dân chúng bình thường là 0,56%  và trong nhóm nguy cơ cao là 6%.  

PTSD thường xuất hiện ở người trẻ tuổi. Chấn thương đối với nam giới chủ yếu là tham gia chiến tranh, trong khi ở nữ lại thường là bị bạo hành hay cưỡng hiếp. Rối loạn này thường xảy ra nhất ở những người độc thân, ly dị , góa, ít tiếp xúc về mặt xã hội hay tình trạng kinh tế xã hội thấp kém. Độ trầm trọng, thời gian tiếp xúc và cự ly tiếp cận với hoàn cảnh sang chấn là những yếu tố quan trọng nhất liên quan đến khả năng xuất hiện rối loạn này. Sự giúp đỡ của gia đình, tiền sử bệnh tâm thần trong gia đình, quá trình phát triển trong thời thơ ấu, những nét nhân cách và các rối loạn tâm thần mắc phải trước đó của nạn nhân cũng có thể ảnh hưởng đến sự xuất hiện PTSD.

Ba nhóm triệu chứng thường gặp

Các triệu chứng gợi nhớ: Bệnh nhân thường nhớ lại hoàn cảnh sang chấn một cách ngoài ý muốn. Sự nhớ lại này cũng có thể được thể hiện qua các giấc mơ (thường là ác mộng). Nếu là trẻ em thì thường chơi hoài  những trò chơi có nội dung liên quan đến hoàn cảnh sang chấn. Trong một số ít trường hợp, bệnh nhân có những khoảng thời gian (từ vài giây đến vài giờ) tách rời khỏi thực tế và cư xử như hiện đang sống trong hoàn cảnh sang chấn. Khi phải tiếp  xúc với những hoàn cảnh hay dấu hiệu gợi nhớ đến sang chấn  (thí dụ như khi phải đi thang máy trong trường hợp  một phụ nữ đã bị cưỡng hiếp trong thang máy) thì họ có cảm giác căng thẳng về mặt tâm lý hay xuất hiện những phản ứng sinh lý như cảm giác mệt, hụt hơi, hồi hộp, tim đập nhanh...

Triệu chứng tránh né: Bệnh nhân luôn cố tránh né các ý nghĩ, những hoạt động, nơi chốn, hay những cuộc nói chuyện có nội dung có thể làm họ nhớ lại hoàn cảnh sang chấn. Sự cố tình tránh né này có thể làm họ không còn nhớ nổi những điểm quan trọng về hoàn cảnh sang chấn. Họ không còn thích tham gia những hoạt động mà trước kia họ đam mê và cảm thấy mình như “trơ lì”  ra, không thấy còn tình cảm gì với những người chung quanh. Ngoài ra họ luôn bi quan về tương lai.

Triệu chứng tăng cảnh giác: Bệnh nhân thường cảm thấy khó ngủ, dễ bộc phát những cơn giận dữ bất thình lình, khó tập trung chú ý, luôn ở trạng thái đề phòng những việc xấu có thể xảy ra và thường bị giật mình.

 Tuy nhiên, các triệu chứng bệnh thường dao động theo thời gian. 30% có thể hồi phục hoàn toàn, 40% vẫn còn những triệu chứng ở mức độ nhẹ, 20% còn triệu chứng ở mức độ trung bình và 10% có tình trạng bệnh không thay đổi hay xấu đi.